Voorstel van decreet voor gemeentewegen
vrijdag 22 februari 2019 - 11:37
Wegen op het beleid
Het Vlaams Parlement bespreekt binnenkort een voorstel van decreet voor gemeentewegen. Chris De Smedt, voorzitster Trage Wegen vzw, ziet daarin nieuwe kansen voor voetgangers en fietsers.
Met een voorstel van decreet voor gemeentewegen wil de Vlaamse regering het wegenrecht vereenvoudigen. Ze creëert daarbij één juridisch statuut voor alle wegen onder de bevoegdheid van lokale besturen. Dat heeft aanzienlijke gevolgen voor onze verplaatsingen en leefomgeving. Voetgangers en fietsers volgen dat decreet het best met argusogen: gemeentewegen omvatten het gros van de trage wegen. Wandelpaden, doorsteekjes, veldwegen en autovrije straatjes: het zijn essentiële schakels voor duurzame mobiliteit en zachte recreatie. Toch moeten ze vaak wijken.
De intenties van het gemeentewegendecreet zitten goed.
Zachte mobiliteit en het algemeen belang staan centraal. Het gemeentelijke beleid moet zich richten op de uitbouw van een veilig en fijnmazig netwerk aan lokale (trage) wegen. Een flinke uitdaging in een regio met zowat het dichtste autowegennetwerk van Europa. Gelukkig houdt Vlaanderen vandaag nog zo’n 40.000 kilometer trage wegen over. En het potentieel voor uitbreiding is groot: veel tracés kunnen gemakkelijk weer opengesteld worden. Ze zijn vandaag overgroeid, onrechtmatig afgesloten of simpelweg onaantrekkelijk. Het nieuwe decreet kan afdwingen dat toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen rekening houden met de toegankelijkheid voor zachte weggebruikers.
Gemeenten meer te zeggen
In het nieuwe decreet krijgen steden en gemeenten veel meer te zeggen. Via gemeentelijke beleidsplannen, afwegingskaders en meerwaardebepalingen kunnen ze nog veel kanten uit, maar een goede zaak is alvast dat ze krachtiger kunnen optreden tegen het afsluiten of inpalmen van openbare wegtracés op particuliere grond. Dat laatste is een kwalijke praktijk die oogluikend wordt geduld zolang passanten niet of nauwelijks reageren. Voor iemand er erg in heeft, verdwijnt een sober aardepad in de plooien van het landschap of onder de oprit van een nieuwbouwwoning.
Rechten van doorgang
Projectontwikkelaars met hoge rendementsdoelstellingen zijn rechten van doorgang op hun perceel liever kwijt dan rijk. Dan botst de lokale autonomie al snel op haar grenzen. Lokale mandatarissen durven grondeigenaars niet altijd tegen de haren te strijken. Het publieke belang voor een diffuse groep van wandelaars en fietsers dreigt het bij concrete dossiers af te leggen tegen het private belang van een specifieke inwoner met een duidelijke stem. De vraag is of het decreet wel voldoende houvast op lokaal niveau biedt. Hoe vermijden we sterk afwijkende beleidskeuzen en versnippering tussen de 300 steden en gemeenten?
Een doortastend wettelijk kader voor gemeentewegen is één ding, de dagelijkse praktijk nog iets anders. Dat beide niet noodzakelijk sporen, blijkt al uit de Buurtwegenwet uit 1841 en de toepassing ervan. Die wet, die tot vandaag de zaak van lokale voet- en buurtwegen regelt en die opgaat in het nieuwe decreet, wordt gemakkelijk afgedaan als gedateerd of problematisch. Critici verwijzen naar de manier waarop een schijnbaar onbeduidend wegje grote infrastructuurwerken kan blokkeren (zoals de bouw van het Eurostadion).
Dat veel dossiers absurd zijn, heeft minder te maken met buurtwegenwet zelf dan met de veronachtzaming of ongelijkmatige toepassing ervan. Dat is precies wat decennialang gebeurde: veel voet- en buurtwegen werden overbouwd of afgesloten zonder de voorgeschreven procedures te volgen. Gevolg: dubbelzinnige (zo je wil absurde) situaties, zoals een weg die effectief weg is en toch juridische rechten van doorgang behoudt. Hoe voorkomen we dat de geschiedenis zich herhaalt?
Vervoer op maat
CHRIS DE SMEDT
Wie? Voorzitster Trage Wegen vzw.
Wat? Lokale verkeersvrije wegen zijn essentieel voor een groene, aangename en gezonde omgeving.
Een gemeentewegendecreet is pas werkbaar als er checks-and-balances zijn tussen verschillende bestuursniveaus en betrokkenen. De sleutelrol van lokale besturen staat buiten kijf. Bij de uitbouw van het tragewegennetwerk zullen ook provincies, regionale landschappen of intercommunales een rol spelen. We verwachten dat trage wegen belangrijke schakels worden om het ‘vervoer op maat’ van de vervoersregio’s te concretiseren.
Ook burgers, dorpsraden of buurtcomités zijn aan zet.
Constructieve allianties zijn mogelijk tussen het bestuur en, bijvoorbeeld pendelaars, gezinnen, sportclubs, jeugdorganisaties en natuurverenigingen. Burgers die het opnemen voor gemeentewegen, moeten vertrouwen krijgen. Hen uit eigen zak 250 euro laten opdiepen voor een beroepsprocedure bij gemeentelijke beslissingen, zoals het decreet voorstelt, is in die zin contraproductief.
De Vlaamse ambitie om het netwerk aan trage wegen te versterken, moet worden vertaald naar consistente principes en handvatten, ook op het lokale beleidsniveau. Daarnaast is een praktijk gericht op de toekomst noodzakelijk. Net het idee dat rechten van doorgang overblijfselen zijn uit de jaren 1840 is gedateerd. Trage wegen zijn geen stokken in de wielen van de vooruitgang, maar een deel van het antwoord op urgente maatschappelijke uitdagingen zoals luchtkwaliteit, verkeersveiligheid of klimaatadaptatie.
Gelukkig rijpen de geesten. Mensen ontdekken de voordelen van trage wegen. Lokale besturen zien dat ze er beleid mee kunnen voeren. Het Gemeentewegendecreet heeft de verdienste trage wegen als volwaardig onderdeel van ons publieke patrimonium te benoemen. In deze cruciale fase van de besluitvorming blijven we alert voor een uitverkoop van dit kostbare gemeengoed. Waar een wil is, is een weg.
